Austriacki zabór

Zabór austriacki - ziemie dawnej I Rzeczypospolitej zajęte w wyniku rozbiorów przez Austrię.

Obszar ziem dawnej Rzeczypospolitej pod władztwem cesarza austriackiego zmieniał się na przestrzeni lat, tj. od pierwszego rozbioru w 1772 roku do chwili odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku.

Jako ciekawostkę warto podać fakt, iż w zaborze austriackim, inaczej niż w pozostałych dwóch zaborach, obowiązywał ruch lewostronny.

Zajęcie Spisza:

W 1769 roku Austria zajęła ziemie Spiszu, objęte zastawem spiskim.

Zajęcie części Podhala:

W 1770 roku Austria zagarnęła część Podhala, obejmującą południowe części starostw czorsztyńskiego, nowotarskiego i nowosądeckiego.

I rozbiór Polski - z 1772 roku:

W jego wyniku Austria zajęła, jako Galicję Wschodnią: województwo ruskie, okolice Zamościa i południową Małopolskę, część Podola i Wołynia (ok. 83 tys. km2 i 2,65 miliona ludzi).

Wojska austriackie przekroczyły granicę 14 maja 1772 roku. Ponieważ wstępne ustalenia co do przebiegu granic zaborów nie były dokładne, armia próbowała zająć jak największe terytorium. Granica z Rosją miała przebiegać na rzece Podhorce. Jednak wojskowi, nie mogąc znaleźć rzeki o tej nazwie (przypuszczalnie chodziło o Seret), doszli aż do Zbrucza.

Praktycznie nigdzie nie natrafiono na opór, za wyjątkiem Lwowa, okupowanego od kilku lat przez wojska rosyjskie. Mimo, że traktaty graniczne podpisano 5 sierpnia, wojska rosyjskie opuściły Lwów dopiero 15 września, i tego dnia wkroczyły do niego wojska austriackie pod dowództwem generała Andrása Hadika de Futak. 16 września opuścili Lwów żołnierze polskiej armii koronnej.

Pod koniec 1772 roku ogłoszono wywód uzasadniający prawa Austrii do tych ziem. Autorami wywodu byli hofrat Teodor Antoni Rosenthal, kustosz Adam Kollar i rektor Josef Benczura, a nosił on tytuł Wywód poprzedzający prawa Korony Węgierskiej do Rusi Czerwonej i Podola, tak jako Korony Czeskiej do Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego.

II rozbiór Polski - z 1793 roku:

Austria nie brała udziału w drugim rozbiorze, ponieważ była zajęta wojną z rewolucyjną Francją.

III rozbiór Polski - z 1795 roku:

Trzeci rozbiór objął, jako Galicja Zachodnia: północną Małopolskę z Kielcami, Radomiem i Lublinem oraz wschodnie Mazowsze. (ok. 47 tys. km2 i 1,5 miliona ludzi).

Późniejsze zmiany:

W 1809 roku zabór austriacki utracił dla Księstwa Warszawskiego ziemie III zaboru, po klęsce Napoleona tereny te objęło Królestwo Polskie. W 1815 roku utworzono wokół Krakowa Rzeczpospolitą Krakowską, w 1846 r. Austria zajęła ten obszar. Od 1867 roku na obszarze zaboru austriackiego istniała autonomia galicyjska, w której Polacy mieli największą swobodę językową i kulturalną spośród zaborów, aż do momentu uzyskania niepodległości.

Po I wojnie światowej Polska odzyskała cały zabór austriacki, z wyjątkiem Spisza.

Historia zaboru austriackiego:

Austria była państwem, które wzięło udział w dwóch rozbiorach Polski: w 1772 roku I rozbiorze i w 1795 III rozbiorze. Obszar zabrany przez Austriaków stanowił 11% terytorium Polski w granicach z roku 1772. Zamieszkiwało go 3,8 miliona ludności. Nosił nazwę Królestwa Galicji i Lodomerii, zwykle jednak określa się go krótko Galicją.

Po przegranej wojnie z Księstwem Warszawskim w 1809 roku Cesarstwo Austriackie musiało zrezygnować z terenów zajętych w czasie III zaboru. Austria odzyskała je ponownie po kongresie wiedeńskim. Z Krakowa i najbliższych okolic utworzono wówczas Rzeczpospolitą Krakowską, którą poddano wspólnemu nadzorowi trzech państw zaborczych: Rosji, Prus i Austrii. Obejmowała ona obszar liczący 1164 km2 z 88 tysiącami mieszkańców.

Po upadku powstania listopadowego mocarstwa rozbiorowe postanowiły znaleźć pretekst, który usprawiedliwiłby zlikwidowanie Wolnego Miasta Krakowa. Dogodnym momentem stał się wybuch powstania krakowskiego w 1846 roku (miał to być ogólnonarodowy zryw przygotowany na emigracji przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie). Po jego klęsce przyłączono Wolne Miasto do Galicji.

Kilka dni przed rozpoczęciem powstania 19 lutego 1846 roku doszło do masowych pogromów ludności ziemiańskiej, urzędników dworskich i rządowych oraz księży (tzw. rzezi galicyjskiej). W okolicach Jasła na ich czele stał chłop - Jakub Szela. Poprawę warunków życia pracujących na roli przyniosła dopiero w 1848 roku Wiosna Ludów. Wtedy to gubernator Galicji - Franciszek Stadion - podjął decyzje o zniesieniu pańszczyzny, uprzedzając tym samym rozporządzenie wydane przez cesarza austriackiego. Chłopi otrzymali ziemię na własność. Z biegiem czasu rozpoczęli dalsze działania, mające na celu polepszenie swojej sytuacji. Przejawem tego było m.in. powstanie nowych organizacji, które miały reprezentować sprawy chłopów.

Pod koniec lat 60. i na początku lat 70. XIX wieku Galicja otrzymała autonomię (w granicach Austro-Węgier). Powołano do życia m.in. Sejm Krajowy i Radę Krajową. Do szkół, urzędów i sądów wprowadzono język polski. Zasiadający w rządzie minister - Polak - miał prawo opiniowania projektów postanowień mających związek z Galicją. Nie brakowało w rządzie ministrów polskich zajmujących się różnorakimi resortami, dwukrotnie zaś Polacy byli premierami. Również Polak stał na czele prowincjonalnej administracji Galicji. Większość ziem pozostających pod zaborem austriackim była zacofana gospodarczo. Rozwijała się natomiast w Galicji polska oświata, nauka i kultura ze swobodą, dużo większą niż w innych zaborach. Autonomia w Galicji dała Polakom warunki najkorzystniejsze od czasów Królestwa Polskiego.

Powstawały tu liczne polskie organizacje polityczne. Od 1869 roku działała w Krakowie konserwatywna grupa, której członków zwano Stańczykami. Jej działaczami byli m.in.: Stanisław Tarnowski, Józef Szujski i Michał Bobrzyński. Zachowując lojalność wobec Austrii, pragnęli oni jednocześnie rozwoju kulturalnego Galicji. Krytykowali działalność konspiracyjną oraz byli przeciwni przeprowadzaniu jakichkolwiek demonstracji. W 1895 roku na kongresie w Rzeszowie utworzono chłopskie Stronnictwo Ludowe (SL). W swoim programie domagało się ono poszanowania przez zaborcę praw obywatelskich, reformy prawa wyborczego oraz rozwoju oświaty. W 1903 roku zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). W 1897 roku we Lwowie powstało Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (zwane później endecją) z Romanem Dmowskim na czele. Głównym jego hasłem była walka o odzyskanie niepodległości, pojawiły się też głosy antyniemieckie i antyżydowskie. Z czasem Dmowski zaczął głosić hasła skierowane przeciwko mniejszościom narodowym i szykować porozumienia z caratem.

W Galicji, podobnie jak w pozostałych zaborach, tworzyły się również organizacje robotnicze, np. Galicyjska Partia Socjaldemokratyczna założona w 1892 roku).

Żródła:

zabór austriacki w "Wikipedii"